Wat gaan we doen?
Wat we beter vermijden is tegenover de foute analyse die maintream rechts en de alt-right maken, ook weer irrelevante opvattingen te stellen. Dit is geen opportuin moment om nadruk te leggen op minimuloon of prijscontroles. Dat in de financiële sector vastgoed functioneert als een vorm van liquide – je hoeft geen marxist te zijn om de absurditeit hiervan aan te voelen. We hebben ons vast gereden met onze vastgoedobsessie. Daar gaat het over. De activisten die de boeren geholpen hebben in de zaak van de OCMW-gronden, konden dat maar omdat ze een overwogen en subtiel antikapitalisme hanteerden. Zoniet dan was deze zaak onder de radar gebleven.
Een bijkomend probleem heb ik aan het begin van deze tekst al aangehaald. De activisten en anarchisten die achter de acties zitten zijn veelal jong en overgevoelig. Ze leven in het moment. Alle verbintenissen zijn daardoor enerzijds inhoudelijk en emotioneel overvol, anderzijds vrijblijvend. Ze starten met overtuiging en gemeenschap, maar je kan amper een week ver plannen. Na het actievoeren kunnen ze dan plots wel jaren ver plannen, want ze gaan een hypotheek aan om een huis te kopen. Het homohuwelijk, euthanasiewetten en niet-binaire voornaamwoorden zijn doekjes voor dat bloeden. De OCMW-gronden zijn nu legaal ‘bezet’ door activisten, net zoals twee huizen, een deel van het Craemersklooster en het Blauwhuis illegaal bezet waren. Voor sommige mensen die hierin participeren is het misschien enkel een manier om eens iets spannend te doen, want je bent maar één keer jong; voor andere is het een manier om blinde woede uit te werken; voor de meesten is het gelukkig een middel om de discussie tussen de bezitters en de niet-bezitters van grond, tussen de overheden onderling, tussen al de instanties die ik net opsomde, af te dwingen.
Niemand heeft tijd of energie om van nul te herbeginnen. De activisten die de boeren geholpen hebben in hun strijd, hebben zich niet buiten ‘het systeem’ geplaatst met hun acties. Ze zijn op zoek gegaan naar mogelijkheden binnen het systeem die het systeem zelf niet wil zien.
Binnen het systeem bestaat een politiek aanknopingspunt en een wetenschappelijk aanknopingspunt voor onze acties. Het politieke aanknopingspunt is de grondwet.
Wonen is een grondrecht. Maar privaat eigendom ook. De overheden hebben hier een evenwicht gezocht na WOII: met het eigen huisje voor elk nucleair gezin vielen de twee grondrechten samen; daarenboven is de bouwsector een makkelijke manier om de economie te stimuleren wanneer het slecht gaat. Het is niet makkelijk om fouten toe te geven. Maar de nood is hoog. De destabilisering en polarisering worden acuut. Zelfs wie helemaal voor het nucleair gezin is, moet beseffen dat we dit niet langer kunnen stutten met hypotheken. Zoiets kan enkel fout lopen.
Dezelfde reden waarom overheden het zo opportuun vonden om stimulatie en garanties te geven voor hypotheken en middenklassewoningen, kan ook ons ook helpen om uit die situatie te geraken. De belangrijkste voorwaarde daarvoor is dat de middenklasse anders gaat kijken naar haar meest geliefde levensproject, het nucleair gezin. Dit moet losgekoppeld worden van de hypotheken – dus in de limiet moeten we (zoals in Singapore) allemaal tevreden zijn met een sociale woning. Dit kan gebeuren door de garanties voor de financiële sector van de overheid af te bouwen. Daarvoor bestaat een wetenschappelijke basis. De oorspronkelijke liberale economen zagen grond als een aparte categorie naast arbeid en kapitaal (niet zoals de neoliberalen en soms ook marxisten, die grond gewoon als een van de vormen van kapitaal zien, met alle gevolgen vandien). Terug naar Adam Smith, en meer recentelijk naar Henry George; de marxisten kunnen ondertussen het derde deel van Das Kapital lezen.
Twee nieuwe maatschappelijke instellingen die we moeten invoeren zijn enerzijds land value trusts, anderzijds een grondwaardebelasting. Ze hebben beiden voordelen en nadelen. Hoe voer je ze in? Dat kan maar indien voldoende mensen beseffen hoe erg het probleem is, dat ze zelf een deel zijn van het probleem (de meesten die deze tekst lezen behoren tot de middenklasse), en dat we een aantal dingen gaan moeten opgeven indien we niet alles willen verliezen. Want in een samenleving die ontspoort in burgeroorlog, daar ben je je vastgoedspaarpotje kwijt.
Mijn pleidooi gaat vooral richting een grondwaardebelasting. Die komt in de plaats van andere belastingen, omvat ecologische belastingen, motiveert grondeigenaars om onmiddellijk iets met hun grond te gaan doen (wonen, landbouw), geeft fiscale ruimte aan de overheid om de nodige langetermijninvesteringen te doen die nodig zijn gezien de klimaatverandering.
Indien je verlekkerd bent op vrije markt, investeer dan in dingen die productief zijn, durf je handelen te onderwerpen aan vraag en aanbod. Zoniet, wees dan tevreden met minder, of ga in gemeenschap leven, durf complementair te zijn aan anderen, deel goederen en diensten.
Er is ook de optie dat overheden zouden lenen met grond als onderpand. Ik zou liever eerst de acties die ik reeds vermeldde zien gebeuren. Want er zijn wel degelijk economische principes waar je rekening moet mee houden. Wanneer de private sector destabiliseert door te ‘leveraged’ te zijn, dan kunnen overheden dat ook. Het is fout dat men die regel vooral toepast op overheden, terwijl men de ogen sluit voor de financiële sector; maar het is niet fout dat men die regel in het oog houdt. Inkomsten en uitgaven in evenwicht houden is maar een speciaal geval van zorg dragen voor de plek waar je woont; dat ga je ook doen in een wereld zonder kapitalisme, of zelfs in een wereld waar geen geld meer bestaat.