Deze tekst is een vervolg op De Sint-Bernadettebeweging in Gent I.
1
Het is een allegaartje dat daar bij elkaar staat bij een vergadering in Sint-Bernadette: oud en jong, activist en werknemer, van burgerlijke afkomst en arbeider … Dat geeft veel thema’s, veel bekommernissen, veel ideeën, waarvoor allemaal wel iets te zeggen valt.
Maar je moet ergens beginnen. Er is gekozen voor dit:
De wijk bestaat vooral uit sociale woningen die in slechte staat zijn. WoningGent, de instelling die daar verantwoordelijk voor is, heeft beslist nieuwe huizen te bouwen. Maar wat met de huidige bewoners? Die krijgen de kans om naar andere sociale woningen te verhuizen. In de communicatie tussen huidige bewoners en WoningGent is een en ander fout gelopen. De bewoners zijn er van overtuigd dat er niet naar hen werd geluisterd. Ondertussen gaan er nog stemmen op dat er zaken niet helemaal correct (maar daarom niet illegaal of immoreel) zijn aan de plannen (in een volgende blog post zullen we het hebben over huizenprijzen, financiële markten, gezin, speculatie en soberheidsbeleid). Op dit moment worden de grieven en inzichten gebundeld in de slogan: ‘Blok per blok!’ Daarmee zegt men: de huidige bewoners kunnen blijven, maar verhuizen in de wijk zelf, terwijl men blok per blok renoveert.
Dit is een concreet gegeven op een specifieke plaats. Naast opkomen voor deze zaak, zijn er nog twee dingen die je kan doen: verbreden of verdiepen.
Verbreding houdt in dat je gaat kijken naar gelijkaardige problematieken die zich elders in de stad voordoen. Bijvoorbeeld in de Brugse Poort zijn er klachten, dit keer over nieuw gebouwde sociale woningen. Naast een verbreding naar andere wijken, andere delen van Gent, kan je ook de sprong wagen naar andere steden en gemeenten. Dit kan snel ingewikkeld worden, niet op inhoudelijk vlak, maar eerder logistiek. Hoe organiseer je een vergadering met zoveel mensen?
Verdieping betekent dat je gaat kijken naar waar datgene wat er gebeurt in Sint-Bernadette, een gevolg van is. Je gaat het in een breder kader plaatsen. Mensen die zich geen woning kunnen permitteren krijgen een sociale woning, een woning gesubsidieerd door de overheid. Maar de overheid worstelt zelf met de eisen van een soberheidsbeleid, wat op zijn beurt iets te maken heeft met de crisis van 2008, die zelf iets te maken had met stijgende huizenprijzen. Dit wordt inhoudelijk snel ingewikkeld.
De vraag op de vergadering-op-straat van zondag 4 april was: gaan we verbreden of verdiepen? Simon ging links van het Pand/Planbureau staan, en de andere facilitator (wiens naam ik vergeten ben), rechts. De ene kant was verbreden, de andere kant was verdiepen. Zowat alle bewoners, activisten en sympathisanten gingen in het midden tussen de twee jongens staan. Ik ook. Daarop volgde een gesprek over het waarom. Christiane zei dat je een put niet even breed recht naar beneden mag graven, want dan riskeer je dat hij instort. Je moet verbreden om dat te vermijden. Dat gaf meteen een mooi beeld over hoe verbreding en verdieping elkaar veronderstellen.
In wat volgt wil ik wat dingen toevoegen die tot de verdieping behoren. Hieronder zeg ik iets op het vlak van politieke filosofie. In een volgende tekst zal ik het hebben over filosofie van de economie. Ze zijn bedoeld als aanvulling op wat ik bijvoorbeeld Lies, Embers en anderen zie doen in de straatjes van Sint-Bernadette en elders, op het vlak van verbreding.
2
Ik heb hierboven een korte beschrijving gegeven van wat er gebeurt in Sint-Bernadette: de sociale woningen in de wijk worden afgebroken om er nieuwe te bouwen, maar de mensen die er wonen zien dat niet zitten.
Hoe verdiepen we dat?
In eerste instantie gaat het hier over een conflict tussen twee instanties: aan de ene kant de groep bewoners, aan de andere kant de bevoegde instelling, WoningGent. Ook Stad Gent heeft hier iets mee te maken, en je kan ongetwijfeld nog instellingen en sleutelfiguren in die instellingen er bij betrekken.
Maar waarom zich daar druk over maken? Wat motiveert mij om mijn zondagnamiddag ‘op te offeren’ (ik heb het over de vergadering op straat in Sint-Bernadette): ik heb een dak boven mijn hoofd en een bescheiden inkomen waarmee ik rondkom, er zijn nog zoveel andere zaken om je druk over te maken … Waarom oefent deze zaak een aantrekkingskracht uit?
In een samenleving gelden normen. Die hebben niet allemaal hetzelfde statuut. Een aantal zijn privé, andere zijn publiek. Bijvoorbeeld: sommige mensen eten vlees, anderen vermijden dat. Die laatsten doen dat omdat ze ervan overtuigd zijn dat het geen goed idee is om vlees te eten, en dat kunnen ze rechtvaardigen. Hoe overtuigend ze dat laatste ook doen, het volgen van de norm is vooralsnog een private zaak. Het is de vrije keuze van de vleeseter om de norm te volgen of niet.
Dat iedereen een dak boven zijn hoofd verdient, is geen persoonlijke mening. Dat staat in de grondwet van België. De grondwet bestaat ondermeer uit een reeks normen die gelden voor elke Belg. Elke Belg wordt verondersteld deze rechten en plichten te onderschrijven.
Vanuit dat perspectief kan je zeggen dat de activisten en sympathisanten de acties en intenties van beide partijen in het conflict waar we het over hebben - tussen enerzijds de bewoners van Sint-Bernadette, anderzijds allerlei publieke en half-publieke instellingen van Gent - aftoetst aan de grondwet. Ze vervullen hun burgerlijke plicht.
Deelnemen aan deze activiteiten doe ik natuurlijk vrijwillig. Maar de norm die mij moet aansporen om dat te doen is niet privé, maar publiek. Het is er één die iedere Belg aanbelangt. Het is een norm die deel uitmaakt van een samenhangend geheel aan rechten en plichten dat mogelijk maakt dat de diverse groepen op dit grondgebied met elkaar kunnen overeen komen.
3
Tot daar. Op dat moment zie ik activisten aan linkerzijde mij een blik werpen: we willen net af van die instellingen. Ze zijn het product van uitbuiting van de boeren, van het proletariaat, van de vrouwen, van de Derde Wereld (de lijst is wat eenzijdig links, maar dat is voor een volgende blog post). Vanuit dat perspectief geeft alleen rechtstreekse democratie zicht, op een samenlevingsvorm die niet langer het smet van ongegronde en nodeloze ongelijkheid draagt.
Nu moet ik protesteren. Dat gaat wat te vlug. Zo graaf je wel naar de kern van de zaak; maar loop je tegelijk, zoals Christiane zei, het gevaar dat je tunnel boven je hoofd instort.
Ik stel voor dat we de kwestie democratie op een andere manier bekijken. We passeren nog eens langs de grondwet.
Binnen een samenleving kan de macht rechtstreeks of onrechtstreeks uitgeoefend worden. De macht kan rechtstreeks uitgeoefend worden door een individu (dictatuur), een groep (oligarchie) of het volk (democratie). Een dictator hoeft zich niks aan te trekken van andere instanties, groepen, instellingen, denk maar aan recente voorbeelden zoals Franco, Salazar, Stalin … Voorbeelden van oligarchie kan je ook vinden (er zijn redenen om te denken dat we geregeerd worden door een oligarchie rond de ‘haute finance’). Voorbeelden van democratie zijn zeldzaam, toch op macrosociaal niveau. Op een microniveau vind je er wel. Voor zover ik kan zien is de gemeenschap van Sint-Bernadette een rechtstreekse democratie.
De Belgische staat is dat niet. België is een parlementaire democratie. Geen enkel individu of groep kan onmiddellijk doen wat hij wil. Ze moeten op zijn minst voldoen aan de rechten en plichten geformuleerd in de grondwet. Concreet betekent dit dat elke handeling van een individu of groep, via allerlei instellingen passeert. Wanneer je ruzie hebt met iemand, dan kan je wel de impuls voelen om er op te slaan, maar die handeling is niet toegelaten. Het reptielenbrein ligt aan de keten. In principe is er een instelling - politie en gerecht - die hierop toezien, ook wanneer die niet fysiek aanwezig zijn, wanneer je ruzie maakt met iemand.
Welke handeling komt het dichtst bij rechtstreekse democratie binnen een staat die principieel niet rechtstreeks democratisch is?
Het antwoord daarop is: het toezicht dat het volk houdt op het naleven van de grondwet. Het volk weegt de instellingen (het systematisch toepassen van de principes) af aan de grondwet (het principiële). Daaruit volgt dat de mensen van Sint-Bernadette zich gedragen als grondwetactivisten.