De Bernadettebeweging in Gent III

De klassenstrijd vindt plaats op de huizenmarkt

1. Krakers met inhoud.

Op Kerstavond duiken krakers op in de oude arbeiderswijk van de Sint-Bernadettestraat en worden goed ontvangen door de bewoners van de buurt. Enkele maanden later, op 1 mei, nu niet in de periferie maar in het centrum van Gent, gebeurt hetzelfde in het Craemersklooster (de ‘Pandemisten’). (Verwar het Pand in het Craemersklooster niet met het gelijknamige gebouw van de Universiteit Gent in Onderbergen.)

Voor de rechterzijde is het een uitgemaakte zaak wat hier gaande is (ik hoor ze nu bezig op Twitter): kindjes van de Gutmenschen binnen de hogere middenklasse, die zichzelf een salon zoeken, om daar om ter meest woke de communist/anarchist uit te hangen.

Jullie zouden beter naar hen luisteren, of correcter: analyseren wat de symboolwaarde is van wat ze doen. Hun acties draaien rond een inhoud: wat is wonen nu en in de nabije toekomst? Welke rol speelt het macro-economisch? Wanneer ik hierover nadenk, dan kan ik niet anders dan mij achter de acties van de activisten van Sint-Bernadette en de Pandemisten scharen. Zij sturen aan op niets minder aan dan het vermijden van een fundamentele destabilisering van de samenleving.

2. ‘Asset stripping’ van bedrijven en overheden

De huizenprijzen blijven stijgen. Dit maakt het leven steeds moeilijker voor veel jonge mensen. Het zijn niet de huizen zelf die zoveel waarde zijn, maar het land waar ze op staan. Slimme investeerders kopen land. De overheden verkopen het.

Wacht even: de overheden verkopen hun land?

Ja, maar daar hoef je je geen zorgen over te maken: ze gebruiken de opbrengst om de zwakken te helpen, ze bouwen er namelijk sociale woningen mee. Zie het zo, zegt een gemeenteraadslid van Gent: ze activeren passiva!

Maar de overheid activeert het niet zelf. Het zijn private personen of bedrijven die iets met dat land gaan doen. Door bijvoorbeeld huizen erop te zetten. Of door het te gebruiken als hefboom bij het financieren. De overheid is een asset kwijt. Ze is iets kwijt dat als onderpand kan dienen voor leningen. Daarenboven leidt de verkoop tot net datgene wat we willen afremmen: de huizenprijzen de hoogte indrijven.

Dat zijn de wetten van de markt.

Daar ben ik nu benieuwd naar: de wetten van de markt.

Stel dat een bedrijf het wat te bont heeft gemaakt: te veel uitgegeven, achterstalligheid bij het terug betalen van een lening, investeringen waarvan men niet goed weet hoeveel ze waard zijn … Indien men het vertrouwen wil terug winnen, zegt het klassiek liberalisme, dan moet men zijn zaakjes terug op orde zetten: de uitgaven terugschroeven, leningen terugbetalen, geen nieuwe leningen aangaan, overbodige activiteiten stopzetten. Let erop dat dat laatste niet betekent dat het bedrijf zijn activa moet verkopen. Stel dat het iets in zijn bezit heeft dat, mits de juiste aanpak, geld kan opbrengen, dan zou het niet zo slim zijn te gaan voor het makkelijke geld. Het is natuurlijk een dilemma: men heeft snel geld nodig. De verleiding is groot om de waardevolle dingen te verkopen. Dan denkt men korte termijn. Men gelooft niet meer in het eigen bedrijf. Men is bezig met de zaak te ontmantelen, niet met het redden van het bedrijf. Dat heet: asset stripping. Dat gebeurde nog niet zolang geleden met de Hema bijvoorbeeld. Het gebeurt ook met overheden.

Stel dat het bedrijf een bank is. Laten we teruggaan naar een verleden waar goud geld was (het maakt nu even niet uit of dit historisch even accuraat is als sommige mensen graag zouden geloven). Banken waren plaatsen waar je je goud kon in bewaring geven. In plaats daarvan kreeg je een papieren bewijs dat gelijkstond met de hoeveelheid goud. Maar het gebeurde wel eens dat men meer papier geld in omloop bracht dan men goud in huis had. Wanneer er wantrouwen ontstond daarover, moesten ze snel het aantal papieren claims op goud verminderen. Sinds enige tijd gaat het in de bankensector niet over goud maar om ‘reserves’. (Het zou ons te ver leiden om daar op in te gaan.) Het belangrijkste is dat het mechanisme hetzelfde is: een bank heeft meer financiële producten in omloop gebracht, dan het zich volgens haar reserves kon permitteren. Mensen willen zich zo snel mogelijk van die financiële producten ontdoen. Ze willen cash. Maar de bank kan onmogelijk zoveel cash ophoesten. Normaal gezien zouden ze moeten snoeien in hun uitgaven, besparen … Omdat ze enkel aan de logica van de markt willen voldoen wanneer ze aan het winnen zijn, schuiven ze de hete aardappel door naar de overheid. Dat gebeurde bij ons met Fortis en Dexia in de nasleep van de Financiële Crisis. Sindsdien weten we: dit is eerder regel dan uitzondering! De financiële sector is geen markt zoals een ander.

Omdat de financiële sector niet aan de logica van de markt wil voldoen, is het nu aan de overheid om marktconform te handelen: vertrouwen terugwinnen. Dat betekent: geen nieuwe leningen aangaan, haar bestaande leningen consequent afbetalen, onderdelen van de overheid sluiten of verkopen (privatiseren). Naast lenen is de meest voor de hand liggende manier voor een overheid om aan geld te geraken, belastingen verhogen. Lenen mag niet meer en hogere belastingen maken je niet populair. Dan is er maar één alternatief dat overblijft: assets verkopen. Zo zie je overheden grond verkopen.

Grond is zeer gegeerd als investering. Waarom is dat? Ten eerste, er komt geen grond bij. Toen de Spanjaarden in Zuid-Amerika goud vonden, deed dat de waarde van goud dalen. Semi-conductoren worden op één plek in de wereld gemaakt. Al onze elektronica is afhankelijk van die dingen. Er is sinds enige maanden een tekort aan. Stel dat, door een mirakel, Europa plots ook gegeerde semi-conductoren zou beginnen te maken (onwaarschijnlijk, gezien het verhaal dat we hier vertellen). Daardoor vergroot het aanbod en daalt de prijs. Tenzij men onder de grond gaat leven, of op andere planeten, kan dit niet gebeuren met grond. Er is een tweede reden waarom grond zo gegeerd is. Het nucleair gezin is de belangrijkste en enige gelegitimeerde vorm van gemeenschap in deze samenleving. Het is de voorwaarde voor je zelfontplooiing, en voor je sociaal leven; het is ook je belangrijkste appeltje tegen de dorst. Mensen zijn bereid om zich diep in de schulden te steken, burn-out hard te werken - om toch maar dat eigen huisje te hebben. Dus niet alleen is de hoeveelheid grond constant, de behoefte aan grond blijft ook constant (het stijgen van de huizenprijzen leidt niet tot een verandering in gedrag of in behoeften bij het gros van de bevolking).

Terwijl slimme investeerders grond kopen, verkoopt de overheid de hare. Wie zijn die slimme investeerders? We kunnen ze in twee groepen indelen. De eerst groep zijn allerlei fondsen (vermogensbeheerders, hedge funds …), het investeringsgedeelte van grote bedrijven, maar bijvoorbeeld ook maffia die haar geld wil witwassen. De tweede groep dat zijn jij en ik: de middenklasse. Van mijn babyboomouders was ik vrij om te kiezen op het vlak van seksualiteit en gender, politieke oriëntatie en geloof. Maar ik moest een diploma halen en ik moest een huis kopen - punt aan de lijn. Ik moest leven volgens het model van het nucleair gezin. Het is belangrijk om in te zien dat zonder die middenklasse, speculanten (de eerste groep) hun gang niet zouden kunnen gaan. Onze behoefte aan dat huisje is zo onverbiddelijk, dat dit alleen al de prijzen doet stijgen. Wie vandaag de dag de klassenstrijd wil voeren, moet naar de huizenmarkt kijken.

Het is daar dat binnen de tweede groep, de bezitters van de verliezers worden gescheiden. Er zijn jongeren met ouders en liefst grootouders (babyboomers) die reeds vastgoed in hun bezit hebben. Zij kunnen nog lenen. De rest kan enkel huren. Omdat die laatsten niet kunnen sparen (want sparen dat doe je in de eerste plaats met je eigen stukje vastgoed) zullen zij werkende armen blijven. Je ziet dit patroon ook op het vlak van landen of regio’s. Sommige landen zoals België of Duitsland konden een bailout geven aan hun banken, andere zoals Griekenland niet. Of op een nog grotere schaal, kan je landen van het Westen die hun speculatieve financiële sector een bailout kunnen geven, vergelijken met vele landen in de Derde Wereld die dat niet kunnen, en daardoor in een straatje zonder einde terecht komen. Op dezelfde manier heb je ouders die een bailout kunnen geven aan hun kinderen, en ouders die dat niet kunnen.

Sinds 1945 hadden we achtereenvolgens de Babyboomers, Gen X, de Millenials en nu de jongsten, de Zoomers. Voor de babyboomers was het leven een glijbaan; voor Gen X leek het alsof die glijbaan op een klein helling stond: je moest harder schaatsen om te geraken waar je ouders geraakt waren; voor de Millenials en vooral de Zoomers staat die helling op 45 graden: ze moeten vreselijk hard schaatsen om niet weg te glijden in de diepte. En let op: geen enkele van deze generaties is bezig met innoveren, iets waar we nochtans zo nood aan hebben, indien we de productiewijze en het consumptiepatroon van deze samenleving grondig willen transformeren. Protesteren tegen vastgoedgekte ligt in het verlengde van de klimaatprotesten.

Dat Zoomers het kunnen vinden met de arbeiders van Sint-Bernadette, dat Zoomers van een stukje erfgoed in het hart van Gent terug een woongemeenschap willen maken waar alle klassen welkom zijn (zoals oorspronkelijk het geval was), komt als geen verrassing. Objectief gezien hebben ze dezelfde belangen, ze zitten in hetzelfde schuitje: de 45 graden-glijbaan.

In de politiek is de framing bezig:

Keynes versus Hayek = Meer overheid versus meer markt. = Socialisten versus klassieke liberalen. = Kunstenaars, filosofen, schrijvers, sociaal werkers enz. versus de ondernemers. = Che Guevara versus John Galt. Enz.

Dit is ten dele een politiek afleidingsmaneuver. In een ideale wereld van pure ondernemers is privatisering (Hayek, klassiek liberalisme) een bevrijding voor iedereen. In de werkelijke wereld is het een uitverkoop van alles wat maar een beetje waardevol is, aan een specifieke groep, die haar eigen belangen nastreeft, waarbij ze de werking van zowel de markten als overheidsinstellingen ondermijnen, en zowel verarming als klimaatcrisis onvermijdelijk maken. Nu spreken politici en professoren voorzichtig over een ‘terug naar Keynes’, maar binnen een neo-liberaal kader. Een voorbeeld daarvan is het Gentse plan om de bouw van sociale woningen te bekostigen met de verkoop van Gentse assets, binnen een kader waar de overheid niet mag lenen om het vertrouwen te winnen van investeerders, waarvan velen hun eigen schulden onrechtstreeks hebben doorgeschoven naar de overheid.

3. Ik voel paniek

Overdrijf ik? We overlopen nog eens:

Waarom past de overheid soberheid toe, verkoopt ze activa, geeft ze minder uit?

Om de de FIRE-sector (finance, insurance, real estate) te redden.

Aan wie verkoopt ze die?

Aan degenen die het zich kunnen permitteren om ze te kopen.

Wie kan het zich permitteren om ze te kopen?

Degenen die goedkoop kunnen lenen.

Wie kan er goedkoop lenen?

De lievelingen van de FIRE-sector, dat zijn de twee groepen van hierboven: enerzijds, hedge-funds, private equity, grote investeerders, anderzijds de nucleaire gezinnen van de middenklasse.

Wat gaan die lievelingen van de financiële wereld doen met hun nieuw verworven bezit?

Wat ze altijd al gedaan hebben: speculeren. Wim, Marie, Pascal, Nathan, Christina … ook wij zijn, samen met de hedge funds, vastgoedspeculanten.

Hier is waar ik paniek voel opkomen. De eerste groep doet haar speculatieve transacties via repo-markten (het zou te ver leiden hier op in te gaan), die gefundeerd zijn op staatsobligaties. Zo baseren ze zich op obligaties van de overheden die zichzelf arm aan het verkopen zijn. In maart 2020 zakte die markt in elkaar. Het vertrouwen in die staatsobligaties was weg. Hoe kon het anders? Wanneer ik naar de bank zou gaan en zeggen dat ik mijn huis verkocht heb, al dat geld heb uitgegeven, dat mijn ouders en mijn broer net hetzelfde gedaan hebben - denk je dat die bankier nog veel vertrouwen zou hebben in mij?

Dat de zaken door speculatie opnieuw tot crisis gaan leiden, dat is een zekerheid. Dat de overheid de volgende keer dat het gebeurt, niet langer in staat zal zijn om garant te staan voor de schulden van die financiële sector is dat ook.

De Nederlandse journalist Hans de Geus zegt het zo:

“Het lijkt wel of grond en stenen alle groei opzuigen — misschien wel méér dan dat — en dat is ook zo zo. De stofzuigers daarbij zijn de banken en beleggers, die de almaar stijgende hypotheekrente en huren incasseren. Want een andere eigenschap van grond is dat het niet slijt. Dit, plus de schaarste, maakt dat grond een ideaal onderpand voor banken vormt om leningen op te verstrekken. Zodanig dat 80 procent van het krediet tegenwoordig niet wordt gebruikt voor fabrieken en machines, maar voor vastgoedtransacties — in een giftige spiraal van almaar stijgende prijzen, hogere onderpandswaarde, hogere lening, et cetera. " (Hans de Geus, ‘Waarom wordt wonen zo duur?', Follow the Money, 2018).

4. Wat moet er dan wel gebeuren?

Kort gezegd: een hefboomfonds van het volk, door het volk, voor het volk.

Deze tekst is een vervolg op De Sint-Bernadettebeweging in Gent.